Türkiyede Darbeler III : 12 Eylül 1980

1971 sonrasında Türkiye’de demokrasiye geçildi. Ecevit CHP genel başkanı oldu. Bir zamanların savaş kazananı, cumhurbaşkanı, Atatürk’ün silah arkadaşı, meclis başkanı ve başbakanlık yapmış olan ismet İnönü tarihe karıştı. CHP iktidara geldikten sonra Erbakan la koalisyon hükümeti kurdu. İlk kez Erbakan kabinede yer almış oldu başbakan yardımcısı olarak.

Kıbrıs savaşı patlak verince ABD Türkiye’ye NATO ülkesiyle savaşamaz talimatı verdi. Komünist Yunanlılar Rusya’nın desteğiyle Kıbrıs’ta bir komünist üst kurmak istiyordu.  Milliyetçi rumlar işgale devam edince garantör ülke Türkiye devreye girdi.

ABD ile ilişkiler kopma noktasına geldi. Türkiye Kıbrıs ‘ a çıkarma yaptı ve Lefkoşa ya kadar ilerledi. Buradaki baskı gören Türkler kurtarılmış oldu. Türkiye’nin Kıbrıs politikası o tarihten beri hep sancılıdır. Kıbrıs’ı Osmanlı çöküşünde İngilizler ilhak etmişti.

Türkiye’de yasaklanan afyon satışı serbest bırakıldı. Silah ve ticaret ambargosu Türkiye’yi zor durumda bırakmıştı. Askeri kanadını NATO’ya (1952) kote eden Türkiye bu tarihten sonra NATO ya tam güvenden vazgeçti. Kendi iç dinamiğini kurdu.

Sağ- Sol artık ülkede baş edilemez haldeydi. Ülkede DİSK, ülkücü gruplar, İslami gruplar sürekli çatışma halindeydi. 80’e girerken her gün 10larca kişi ölüyordu. Katliamların önü alınamıyordu.

İktisadi olarak da Türkiye 1924 teki İzmir İktisat Kongresinde alınan kararlar artık sınıra dayanmıştı. Türkiye iktisadi ve siyasi olarak yeni bir tasarıma ihtiyaç duyuyordu. 24 Ocak 1980 kararları Türkiye’de artık serbest piyasa ekonomisine geçildi. Günlük döviz kuru uygulamasına geçildi. Kurucu politikaların güncellenmesi gerekiyordu.

İktisadi, siyasi krizler ardı ardına giderken 12 Eylül’de darbe oldu. Kenan evren komutasında Milli Güvenlik Konseyi kuruldu. Yasama ve yürütme feshedildi. Partiler kapatıldı. Sendikalar kapatıldı. Sıkıyönetim ilan edildi. Tek meclis sistemine dönüldü. Günlük hayattan siyasete ve iktisada kadar yepyeni bir tasarım yapıldı.

Kurulan darbe hükümetine ekonomiden sorumlu olarak Turgut Özal getirildi. Kendisi serbest piyasaya inanmıştı. Daha önce MSP’den İzmir adayı olup seçilememişti. Kardeşi korkut Özal MSP milletvekiliydi.

Darbesi sonrası demokrasiye geçildi. Tüm partiler seçime giremedi. MGK partilerin birbirini dengelemesi için 3 partiye izin verildi. Özal’ın Anavatan partisi, halkçı parti, milliyetçi demokrasi partisi.

CHP’nin darbeyle kapatılması büyük tepki topladı.

24 Ocak kararlarını uygulamak, Türk İslam sentezini uygulamak, Humeyni devrimine bir cevap darbenin gerekçeli iddialarındandır. Sonuç olarak 80 öncesi ve sonrası ülke artık tamamen farklı boyutlarda incelenmelidir.

Eski partilere ve yöneticilerine siyaset yasağı getirildi. Özellikle Erdal İnönü’nün veto alması oldukça tuhaf karşılandı.

Binlerce kişi yargılandı. Bir milyon dan fazla kişi fişlendi. İdamlar oldu. Vatandaşlıktan çıkarmalar binlerceydi.

Yeni hazırlanan Anayasa’da büyük otoriter izler vardı. 60 anayasası kazanımları yok edildi. Atatürkçülük bir ideoloji olarak anayasanın temasını oluşturdu.

Darbe sonrasında ülke kendi sorunlarıyla ilgilenirken KKTC bağımsızlığını kabul etti. MGK bunu çok hoş karşılamadı. Kıbrıs sancılarını devam ettiren bir olgu olarak tarihe geçti.

Üniversite özerkliği kaldırıldı. YÖK kuruldu. Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu ilga edildi ve Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu olarak kuruldu. Din dersleri ilk kez anayasada yer aldı ve zorunlu okutulması öngörüldü.

Darbenin izleri hala silinemedi. Çok büyük etkiler yarattı. Uluslararası alanda ve Türk medyasında övgüyle karşılandı.

Darbe sonrası iktidara gelen Turgut Özal Türkiye’nin bir dönemine damgasını vurdu. Serbest piyasa ekonomisi, iktisadi yükseliş, dışa açılma, Irak savaşında aktif politikalar izlendi.